نثر و شرح مثنوی شریف سه جلدی (چاپ7)

آشنایی با کتاب

نثر و شرح مثنوی شریف کتابی است در باب حکمت و حکایت های عرفان نامه مثنوی که چنان گسترده و عمیق اند که همه شارحان و پژوهندگان این اثر سترگ تنها توانسته اند در اقیانوس معرفت آن شناور باشند و به قدر تشنگی خود از آن بچشد، تا آن جا که مولوی پژوهی به حوزه های حدی وعمیق تحقیق در میان مستشرقین تبدیل شده است.

مثنوی معنوی از بزرگ ترین و جاودانه ترین آثار ادبی ایران و جهان است که ریشه در اعماق علوم اسلامی و معارف الهی دارد. این اثر ارزشمند مولانا جلال الدین بلخی، چون درّی گرانبها در گنجینه ی روزگار به یادگار مانده است تا ما از مزرعه معانی نغزش، خرمن خرمن خوشه چین نور و معرفت باشیم .

این کتاب در قالب شعری مثنوی سروده شده‌است که در واقع عنوان کتاب نیز می‌باشد. اگر چه قبل از مولوی، شاعران دیگری مانند سنائی و عطار هم از قالب شعری مثنوی استفاده کرده‌اند اما مثنوی معنوی از سطح ادبی بالاتری برخوردار است.

مثنوی‌ معنوی، از “داستان” به عنوان ابزاری برای بیان آموزه های گوناگون استفاده می‌کند. ظاهراً ترتیب قرار گرفتن داستان‌های این کتاب نظم مشخصی ندارد. شخصیت‌های اصلی داستان‌ها از پیامبران، پادشاهان، بزرگان، چوپانان و بردگان و حتی حیوانات هستند.

مولوی در مثنوی تبحر خود را در استفاده از اتفاقات روزمره برای توضیح دیدگاه‌های عرفانی‌اش نشان می‌دهد. ویژگی تمایزبخش دیگر این کتاب میزان گریزهای مکرر آن از داستان اصلی برای توضیح نکات مختلف داستان است. این نکته ممکن است بیانگر این باشد که برای مولوی مضمون داستان اهمیت بسیار بیشتری از سبک نگارش داشته ‌است.

اما آنچه مثنوی معنوی را از سایر مثنوی‌ها جدا می‌کند روانی در عین خلاقیت و نوآوری ادبی و نیز معنای دقیق الفاظ و تعبیرات جدید آن است. انتقال معنی از مطلبی به مطلبی و از حکایتی به مضمونی دیگر و در عین حال پیوستگی و ناگسسته بودن مطالب در آن از بدیعیات است.

مطالب مثنوی را از جهت فهم خواننده به سه بخش عام، خاص و اخص تقسیم می‌کنند.

بخش عام بخشی از مثنوی است که در آن روی سخن با عامه ‌است و هر کس نیز به قدر فهم خود از آن استفاده می‌کند. اکثر حکایات و نصایح و پندهای مثنوی در این بخش قرار دارند.

بخش دوم مطالب مثنوی بخش خاص یا بخش “حد فاصل” نامیده می‌شود. که گویی مولوی آن ها را با یاران نزدیک خود در بیان نموده‌است.

بخش سوم از مطالب مثنوی بخش اخص است که آن دسته از سخنان بسیار مشکل و مبهم مثنوی است. بخشی از اشعار این بخش یا تاویلات گوناگون دارند و یا تا کنون تفسیر نشده‌اند. چرا که با سکوت مولوی نیمه کاره رها شده‌اند.

آیا این کتاب برای شما مناسب است؟

تأثیر و نفوذ اندیشه های مولانا جلال الدین بلخی خراسانی بر جریانات فکری و عرفانی جهان، مورد اتفاق اندیشمندان و صاحب نظران حوزۀ عرفان و تصوف است‌. آثار حضرت مولانا، به ویژه مثنوی معنوی‌، تبلوری از شخصیت عرفانی اوست‌. مثنوی، اسفار عارفان و در حقیقت شرح احوال و مقامات معنوی اولیاست. مثنوی کتابی است تعلیمی، که حاصل دورۀ پختگی و صحو مولاناست، برخلاف غزلیات شمس، که حاصل بی خودی و محو اوست. مثنوی شرح سفرهای معنوی و تجربیات مولاناست؛ که عارفان را عقیده بر این است که مرید و مراد همچون آینه، تصویر یکدگر را انعکاس می دهند. “مثنوی یکی از بزرگ ترین کتب ادبی و عالی ‌ترین بیان و نظم عرفانی و خلاصه سیر فکری و آخرین نتیجۀ سلوک عقلانی امم اسلامی است‌.

گرچه الفاظ و صورت حکایات مثنوی متعدد است؛ لیکن داستان اصلی، وحدت حق و یگانگی انسان کامل و عارفان است. افزون بر تصریح مولانا، شواهد تاریخی هم تأییدی است بر این که مثنوی حاصل الهامات ربانی است، نـه زاییدۀ تعقلات بشری. مولانا معانی الهامی را به جنینی تشبیه کرده که روحش از آن باردار می شده و ابیات مثنوی همان نوزاد تازه تولد یافته است. مظاهر تسامح، تساهل، دوستی، صمیمیت، صلح و صفا، چنان در آثار مولانا و به ویژه مثنوی انعکاس یافته که برای همۀ انسانها، فارغ از  زبان و فرهنگ قابل درک است. بدین سان پرده های اختلاف فروافتاده، آثار مولانا حتی در مغرب زمین از پرفروش ترین کتب می شود. مولانا در آثار خویش، مثنوی را با القاب گوناگون از جمله “جامع اصول اصول اصول دین”، “فقه اکبر”، “طریق روشن” و “دلیل آشکار” توصیف کرده است.

با نثر و شرح مثنوی شریف همه علاقه مندان می توانند از گنجینه ارزشمند مولوی بهره بند باشند.